Wie de ambitie heeft de samenleving te veranderen, moet in onze westerse samenleving veelal kiezen tussen deelname aan het politieke bedrijf of zich aansluiten bij een organisatie uit het middenveld. Hoewel de kloof tussen beide werelden op het eerste zicht groot lijkt, zie je nogal eens mensen uit actie- of drukkingsgroepen overstappen naar het kabinet van een minister. Voor sommigen betekent die stap een definitief afscheid van hun 'actieverleden', anderen keren bij een volgende legislatuur zonder veel gene terug naar de 'andere kant'. Het is een dubbelzinnige verhouding die van beide zijden met wantrouwen wordt bekeken. Politieke partijen zien 'middenvelders' niet altijd even graag komen en omgekeerd geven 'echte' activisten nogal eens af op collega's met politieke ambities.

Michiel Van Straaten, het hoofdpersonage in De utopisten van Louise O. Fresco, is zo'n 'milieujongen' die overstapt naar de politiek. Hij doet dat meteen langs de grote poort, door het ambt van Staatssecretaris van Technologie en Milieu te aanvaarden. Zijn voormalige vrienden ? milieuactivisten bekijken deze stap met argwaan. Sommigen zinnen zelfs letterlijk op wraak. Zijn nieuwe politieke vrienden lijken hem dan weer niet meteen au serieux te willen nemen.

De utopisten had een politieke roman of een ontwikkelingsroman kunnen worden ? voor beide bevat het boek voldoende stof. Jammer genoeg is Fresco blijven schipperen tussen de twee. De balans helt daarbij méér over naar de ontwikkeling van de figuur van Michiel van Straaten en van zijn voormalige entourage. Zo dienen de eerste 200 bladzijden bijna volledig om een beeld te schetsen van zijn verleden. Toch laat ze ook hier heel wat kansen liggen. Bovendien lijkt het erop dat Fresco wel degelijk een politieke roman heeft willen schrijven. In haar verantwoording verwijst ze immers nadrukkelijk naar de ontwikkelingen in de actuele Nederlandse en Europese politiek. Vanuit haar professionele achtergrond bij de Food & Agricultural Organisation van de Verenigde Naties moet ze ook over heel wat materiaal beschikken om hierover zinnige dingen te vertellen. Maar hoewel het boek start met een feest voor Michiel Van Straten's aanstelling als staatssecretaris en eindigt met een feest voor zijn ontslag ? waarmee wordt aangegeven dat het wel degelijk een beeld wil schetsen van de politieke verwikkelingen tussen die twee gebeurtenissen ?, krijgen we nergens een goed inzicht in waar het politiek misloopt. We komen te weten dat Michiel van Straten grootse dromen heeft over zijn politieke opdracht, maar het de politieke logica die ervoor zorgt dat hij ze niet realiseert, krijgen we niet te zien. Af en toe schetst Fresco een beeld dat zo uit een serie als 'Yes (Prime) Minister' had kunnen komen. Zo'n scène intrigeert even, maar krijgt nergens een onderbouw mee.

Ook aan de vorm scheelt er wat. Zo brengt Fresco vaak elementen aan via innerlijke bespiegelingen van haar personages. Die omvatten soms meerdere pagina's. Op zich is daar niks mis mee, maar als stijlfiguur verliezen ze aan geloofwaardigheid wanneer de situatie waarin ze gebracht worden zulke uitgebreide overpeinzingen niet toelaten.

Ik was aan het boek met grote verwachtingen begonnen. Met haar essays in De ondraaglijke lichtheid van de vleermuis (Prometheus, 1997) en haar korte roman De tuin van de sultan van Rome (De Leeswolf 2005, p. 184) kon Louise O. Fresco me immers wel degelijk bekoren. Uit interviews lijkt Fresco ook een boeiende vrouw met een aantrekkelijke kijk op de samenleving. Ondanks die positieve ervaringen en ondanks het feit dat De utopisten wel degelijk vlot leest, kon deze roman me niet bekoren. [Johan Van der Auweraert] Verberg tekst

De hoofdpersoon van deze roman wordt staatssecretaris op een nieuw milieu-departement terwijl hij vroeger milieu-activist was. Hij laat zich nu meedrijven met zijn eigen ambities en die van zijn nieuwe omgeving, maar gaandeweg komt hij erachter dat de onoprechtheid van de politieke macht hem tegen gaat staan, evenals de politieke spelletjes die daarbij horen. Hij stapt dan ook terug, als hij onderkent dat zijn verleden meer voor hem betekent dan zijn heden. De omvang en ambitie van deze roman staan het thema nogal in de weg. In de poging alles te beschrijven heeft de schrijver per slot steeds minder beschreven en worden de afwegingen uitgebreider maar daarmee de beslissingen onbegrijpelijker. Politiek (en dan nog fictieve) is een moeilijk thema voor een boek, tenzij er bijna thrillerachtige spanning aan wordt toegevoegd. Dat ontbreekt hier. De persoonlijke worsteling van de hoofdpersoon krijgt nog het meeste reliëf, en dat is dan ook wat je bijblijft na lezing. Kleine druk. Genomineerd voor de Libris Literatuurprijs 2008. Verberg tekst